ΝΕΟΧΡΟΝΙΑΣ ΕΘΙΜΑΤΑ

ΝΕΟΧΡΟΝΙΑΣ ΕΘΙΜΑΤΑ

                                 Του Κυριάκου Σαχανίδη

Τα έθιμα, από το βιβλίο της Έλσας Γαλανίδου–Μπαλφούσια 
«ΠΟΝΤΙΑΚΉ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ»

 Πρόσωπα  : 1) Οικοκύρτς 2) Ανάστα 3) Καλομάνα 4) Σοφία  
                      5) Κίτσα 6) Νικόλας 7) Αγόρι 8) Κορίτσι 
                      9) Καλαντιστής 10) Ομάδα από καλαντιστές.

Ιδιαίτερη προφορά γραμμάτων : α = μεταξύ ε και α , περισσότερο ακούγεται το ε. 
                                                                              ο = μεταξύ ε και ο, περισσότερο ακούγεται το ο. 
                                                                              σ= ηχηρό και παχύ σ. 
                                                                              χ = ηχηρό και παχύ σ. 
                                                                              ζ = παχύ και παρατεταμένο ζ. 
                                                                              ξ = παχύ και παρατεταμένο ξ.
                                                                             ψ = παχύ και παρατεταμένο ψ.

(Η σκηνή παρουσιάζει το εσωτερικό ενός σπιτιού. Με το άνοιγμα της σκηνής, 
φαίνεται η Καλομάνα που κάθεται σ’ ένα κάθισμα δίπλα στο τραπέζι.)

               

Ακούγεται μουσική, παραλλαγή τα κάλαντα.

Καλομάνα: Έεεεχ…εδάβεν άλλ’ είνας χρόνος.

                   Τ’αφορισμένα τα χρόνα ’κι δαβέν’νε και πάν’ χάντανε. 

                  ’Σ σ’ ωμία μουν απάν’ έρταν και κάθουνταν.

Οικοκύρτς : (Μπαίνει μέσα κρατώντας ένα κούτσουρο και το βάζει στη σόμπα.) 

                   Καλησπέρα μάνα. Πως είσαι;

Καλομάνα :Τσίπ καλά είμαι εγώ. Έγκες το καλαντοκούρ’; Από μήλον να έν’.           
                     Όχι από απίδ’.

Οικοκύρτς: Ναι μάνα, από μήλον έν’. Τα Χριστίεννα έν’ από 
                    απίδ’ το καλαντοκούρ’. Από μήλον, τη Νεοχρονίαν έν’.

Καλομάνα : Έμορφα, έμορφα. Και ολόρθον να στέντς α. Όχι απλωμένον. 

                     Γιατί αν στέντς α απλωμένον θα φύεται η καλοτυχία μουν.

Οικοκύρτς : Ναι μάνα, ολόρθον θα στέν’ ατο. Καλοτυχίαν θα έχουμε.

Καλομάνα : Η Ανάστα και τα κορίτζα μέρ’ είναι;

Οικοκύρτς : ’Σ σο φουρνίν είναι μάνα. Ψέν’νε τα γλυκά.

Καλομάνα : Ασ’ σ’ όλα εποίκανε;

Οικοκύρτς: Ασ’ σ’ όλα πα εποίκανε μάνα.

Καλομάνα : Γιάμ’ κάτ’ ενέσπαλαν;

Οικοκύρτς :Μη στεναχωρεύκεσαι μάνα, τιδέν πα ’κ’ ενέσπαλαν. 
                     Εσύ όσταν εποίνες ατα, ενεσπάλνες τιδέν καμίαν;

Καλομάνα : Εγώ να ανασπάλω; Ντο είν’ ατά το λες;

Οικοκύρτς : Ε, ατείν’ πα τιδέν ’κ’ ενέσπαλαν. Κάθκα ατουκά και θα ελέπ’ς.

Καλομάνα :Έεεεχ… σ’ εμέτερα τα καιρούς, εμείς εποίναμε  έναν συρίν                      
                    πράματα. Φοινίκια, σαρούπουρμαν, καταΐφα, παχλαβάδες και ντο         
                    ’κ’ εποίναμε. Πολλά πα εποίναμε. Εφτά τεψία και πλέον.

Οικοκύρτς: Μάνα, ατώρα ελλάγαν τα καιρούς.

Καλομάνα :Τα καιρούς ελλάγαν αμά τα εθίματα μουν πρέπ’ να κρατούμ’ ατα.         
                     Αλλέως… εχάθαμε.

Οικοκύρτς:Τα εθίματα θα κρατούμ’ ατα μάνα. Τιδέν οπίσ’ ’κι θα απομέν’.              
                   Αχά έρθαν.

(Μπαίνουν μέσα η Ανάστα, η Σοφία και η Κίτσα κρατώντας η κάθε μια 
από ένα δίσκο με γλυκά και τ’ αφήνουν πάνω στο τραπέζι. Τα κορίτσια 
αφού αφήσουν τα γλυκά πάνω στο τραπέζι, πάνε αγκαλιάζουν και 
φιλούν την Καλομάνα.)

Ανάστα : Αχά, έγκαμε και τα γλυκά τα έμνοστα, για την καλοχρονίαν.

Οικοκύρτς : Και ντο πολλά πα εποίκετεν.

Καλομάνα:Νέπε ντο πολλά λες, ατά ολίγα είναι. Σ’ εμέτερα τα καιρούς εφτά           
                     τρανά τεψία και πλέον γλυκά εποίναμε και ’κ’ εκανείσαν.

Ανάστα:Μάνα σ’ εσέτερα τα καιρούς, σ’ έναν οσπίτ’ απέσ’ είκοσ’ νοματαίοι       
                 εζήναν.

Σοφία : Εμείς εφτά νοματαίοι είμες Καλομανίτσα.

Κίτσα : Αν ’κι κανείντανε θα ευτάμε κι άλλα Καλομάνα.

                      Μουσική ίδια και συνεχίζεται όσο δοκιμάζει η καλομάνα.

Καλομάνα : Πάει κοντά στα γλυκά και παίρνει λίγο να δοκιμάσει. 

                     Έεεεχ… αν ’κι περισσεύ’νε ’κι κανείντανε. Για ας τερούμε εποίκετε        
                      τα έμνοστα, για… (Απλώνει το χέρι πάνω στον πρώτο δίσκο.)

Ανάστα :    Μάνα ντο ευτάς;

Καλομάνα : Να δοκιμάζω. Αν ’κ’ είναι καλά πως θα δείτε τα ’ς σον κόσμον.             
                      (Παίρνει από τον ένα δίσκο και τρώει.) 

                    Πολλά έμνοστα είναι. Ατά ποίος εποίκεν ατα;

Σοφία :      Εγώ καλομάνα. Θα ερέχκουνταν ατα;

Καλομάνα : Θα ερέχκουνταν ατα ρίζα μ’. Εσέν πα θα ερέχκουνταν. Λάχ’ κι ατό        
                     τη χρονίαν εβγαίν’ το τυχερό σ’.

Ανάστα :    Αμήν. (Κάνει το σταυρό της.)

Καλομάνα : (Δοκιμάζει από τον άλλο δίσκο.)

                    Ατά πα έμνοστα είναι. Ατά ποίος εποίκεν ατα;

Κίτσα :       Εγώ καλομάνα.

Καλομάνα:Το κορτζόπον εμουν ετράνυνεν κ’ ευτάει έμνοστα γλυκά. Λελεύω 
                    την ψ’χήκα σ’ περδίκα μ’.

Ανάστα :   Μάνα, τα κορίτζα μουν τ’ αντρισματί είναι, πως ’κι θα ευτάγ’νε 
                  ασ’ σ’ όλα τα γλυκά και τα φαεία πα;

Καλομάνα : Ατός ο χρόνον π’ έρται ας φέρ’ και τ’ ατεινών το τυχερόν

                    (Πάει μπροστά στον άλλο δίσκο. Στην Ανάστα.) 

                   Ατά εσύ εποίκες ατα;

Ανάστα :     Ναι μάνα.

Καλομάνα : Τ’ εσά, πολλά φοράς εδοκίμασα τα. (Δεν δοκιμάζει από αυτά.) 

                    Τσίπ καλά ευτάς ατα εσύ.

Νοικοκύρης:Και ντο πολλά πα εποίκετεν.

Ανάστα :     Κια ντό να ευτάμε. Ατά τ’ εποίκαμε τα Χριστίεννα, ους τ’ οψέ                 
                    άντζα εκανέθαν. Πουρνά έχουμε Νεοχρονίαν κ’ επεκεί τα Φώτα, 

                 τ’ Αε-Γιαννί… Θα έρταν τα παιδία για τα κάλαντα, θα έρταν                     
                    τα Μωμοέρα, κάτ’ πρέπ’ να έχουμε και δίγουμε.

Οικοκύρτς:Καλά λες νε τζη. Εγώ εντώκα με τα δουλείας κ’ ενέσπαλα 

                 τα εθίματα πα, τα εορτάδες πα. 

            Εκείνη τη στιγμή ακούγεται ο ήχος καμπάνας που χτυπά χαρμόσυνα. 

                            Μουσική διαφορετική παραλλαγή τα κάλαντα

              (Ο Νοικοκύρης σηκώνεται πάνω και απευθύνεται στο κοινό.)

                Κάλαντα, Κάλαντα, Πάντα Κάλαντα κι αρχή του χρόνου.

Ανάστα : Καλόν χρονίαν να έχουμε. Κι ο Θεγός, σ’ όλεν τον κόσμον να δίγ’τη         
                Αβραάμ και τη Ισαάκ τα καλά.

Οικοκύρτς : (Απευθύνεται στο κοινό.)

                        Καλόν χρονίαν αδέλφα. 

                    (Πάει και κάθεται στο κάθισμά του, ενώ η καμπάνα συνεχίζει να χτυπά. 

                     Σαν να θυμάται κάτι.)

                 Νε τζη Άναστα τα μωρά μουν μέρ’ είναι;

Ανάστα :  Νέπε ατό πα ντό λόγος έν’ και λες α. Οσήμερον παραμονή 

               Νεοχρονίας έν’, τα κάλαντα επήγαν να λέγ’νε. 

                 (Εκείνη τη στιγμή μπαίνουν μέσα τα παιδιά. Ένα αγόρι κι ένα κορίτσι, 
               10 – 12 ετών, με μια τσάντα κρεμασμένη στον ώμο του καθενός γεμάτη 
                  φρούτα κ.λπ. κ’ ένα φαναράκι στο χέρι.)  

                Χα, έρθετεν πουλόπα μ’;

Αγόρι: ’Σ σ’ όλα τ’οσπίτα επήγαμε και είπαμε τα κάλαντα. 

             Τέρεν ντο εσέρεψαμε;

                 (Δείχνει την τσάντα του. Δείχνει και το κορίτσι τη δική του τσάντα.)

Κορίτσι : Τα Μωμοέρα πα είδαμε.

Αγόρι : Εποίναν κάτ’ μασχαρίας… 

                       (Γελά πονηρά. Το κορίτσι ξεκαρδίζεται στα γέλια και γυρνά 

                   στην άλλη πλευρά δήθεν να μην τη δουν.)

Κορίτσι : Μάνα σ’ εμέτερα πα θα έρταν τα Μωμοέρα;

Ανάστα : Πως ’κι θα έρταν ρίζα μ’. Σ’ όλα τ’ οσπίτα πάγ’νε.

                       Συνεχίζεται η μουσική παραλλαγή από τα κάλαντα

Οικοκύρτς : (Σηκώνεται και απευθύνεται στα παιδιά.)

                    Ελάτεν, ελάτεν. 

              (Τα παιδιά πάνε κοντά του.Το ένα από τη μία μεριά και το άλλο από την άλλη. 

                   Ο Νοικοκύρης βάζοντας τα χέρια του στους ώμους των λέει): 

                   Τα Μωμοέρα πουλόπα μ’, ασ’ σα Χριστίενα ους τα Φώτα, 

                   δώδεκα ημέρας, εμπαίν’νε ’ς σ’ όλα τ’ οσπίτα κ’ ευτάγ’νε 

                   μασχαρίας. 

                 ’Σ σα στράτας πα λάσκουνταν. Για το καλόν τη χρονίας… 

                  Ατά ασ’ σα παλαιά τα χρόνα οι παλαιοί μουν εποίναν’ ατα… 

                  Ούμπαν είν’ θα έρταν και σ’ εμέτερα.

 Ανάστα : Δαβάτεν ατώρα αφήστεν απέσ’ τα τσαντάχα σουν κ’ ελάτεν 

                  να αναμένουμε το νέον το χρόνον.

Οικοκύρτς: Νε τζη Άναστα, γιάτι ’κ’ εκούιζετεν και τον αδελφό σ’ τον 

                    Νικόλαν να έρται απόψ’ μετ’ εμάς να τρώγουμε όλ’ εντάμαν; 

                   Μαναχός άγουρος ντο θα ευτάει; Θα αναστορεί τ’ αποθαμέντς ατ’ 

                   και θα κλαίει.

Σοφία :       Πάγω εγώ και φέρ’ ατον πάτερα.

Οικοκύρτς :Δάβα, δάβα κορίτζι μ’. (Η Σοφία φεύγει.)

Κίτσα :       Ούιιιι… μάνα ενέσπαλα το χαλκόν με το νερόν το έπλυναμε 

                   τα σκεύα. Πάγω ξύν’ α κα κι αμάν θα έρχουμαι. (Κάνει να φύγει.)

Ανάστα :    Όχι, όχι ρίζα μ’. Απόψ’ ’κι πρέπ’ να ξύντς νερόν.

Κίτσα :       Γιάτι μάνα;

Καλομάνα: Γιατί οι παλαιοί μουν έλεγαν… αν ξύντς παραμονήν 

                   Νεοχρονίας νερόν και ίλλαμ’ - ίλλαμ’ ζεστόν, ατότε επορεί να 

                   νεβράχκουνταν τα μάισσας και τ’ αερικά. Κι ατότε…

Κίτσα :       Κι ατότε;…

Ανάστα :    Ατότε ατείν’ θα δαιμονίουνταν και ναϊλλοί εσέν.

Κίτσα :      Ντο θα παθάνω;

Ανάστα :    Θα κρούν’νε σε. Θα τιμωρούν’νε σε.

Κίτσα :      Θα τιμωρούν’νε με;

Καλομάνα:Αέτσ’ εξέρουμ’ ατα ασ’ σοι παλαιούς εμουν κι αέτσ’ θα 

                  κρατούμε τα εθίματα μουν πουλόπο μ’. Κάθκα ατουκά και 

                  το πουρνόν δάβα ποίσον ήνταν θέλτς.

                          (Μπαίνουν μέσα η Σοφία και η Ελένη που κρατά ένα δίσκο με γλυκά.)

Νικόλας :  Καλόν χρονίαν να έχετεν και ο Θεγός να χαρίζ’ σας 

                  ήνταν αγαπάτεν. 

                  Καλόν τυχερόν σα κορτζόπα σουν. Να πλεθύν’νε τα 

                  γεννήματα σουν και υίαν να έχετεν. Εμέν πα ’κ’ ενέσπαλετεν. 

                  Να είστουν καλά.

Ανάστα :  (Τη σφίγγει με το ένα το χέρι επάνω της και τη φιλά.)

                  Αδελφέ μ’, εμείς έναν γαίμαν είμες.

Οικοκύρτς:Άκ’σον Νικόλα. Ασσού είσαι τη γυναίκας-ι-μ’ η αδελφός, 

                   τ’ εμόν αδελφός πα είσαι. Έναν οικογένειαν είμες όλ’.

Ένας καλαντιστής : (Από έξω ακούγονται φωνές.) 

                   Νοικοκυραίοι, απέσ’ είστουν;…

Οικοκύρτς:Καλοδεχούμενοι, ελάτεν, ελάτεν…

                      

        (Μπαίνουν μέσα μια ομάδα παιδιών μαζί με έναν λυράρη και λένε τα κάλαντα.)

Αρχή κάλαντα κι αρχή του χρόνου.

Πάντα κάλαντα, πάντα του χρόνου.

Αρχή μήλον έν’ κι αρχή κυδώνιν.

Αρχή βάλσαμον το μυρισμένον,

Π’ εμυρίστεν α ο κόσμος όλεν’

Ο κόσμος όλεν κι ο βασιλέας.

Για μυρίστ’ ατο κ’ εσύ αφέντη,

Άι αφέντη, καλέ μ’ αφέντη.

Εσύ σο ταρέζ’ κ’ εγώ σην  πόρταν.

Φέρεν ούβας και λεφτοκάρα.       

                      

                       Χρόνα Πολλά. Καλόν Χρονίαν.

Οικοκύρτς : Καλόν χρονίαν να έχετεν. Νε παιδία έκ’σα ότι σερρεύετεν 

                     παράδες για ν’ αγοράζετεν βιβλία για το σκολείον εσουν.

Ένας καλαντιστής : Ναι θείο ορθά έκ’σες.

Οικοκύρτς : Ε, ατότε εγώ πα θα δίγω σας έναν χρυσόν λίραν. 

                          (Βγάζει από το τσεπάκι του γιλέκου του και δίνει μια λίρα.)

Ένας καλαντιστής : Κάλαντα, καλοχρονία, αγούρα παιδία και θελκά 

                                μουσκάρα ’ς σο κατώι και τα πρόγατα σουν να γεννούν 

                                από δύο αρνία. 

                                Καλόν χρονίαν.

Οικοκύρτς : Καλόν χρονίαν. Να έχετεν τα χίλα ευλοΐας. Επάρτεν 

                     και γλυκά παιδία.

 (Τα παιδιά φεύγουν. Πριν φύγουν η Νοικοκυρά παίρνει το δίσκο 

     και  τους προσφέρει γλυκά και φουντούκια.)

Ανάστα :      (Αφού έφυγαν οι καλαντιστές.) Ατώρα ας στρώνουμε το τραπέζ’.

Καλομάνα :Εσταθέστεν… Τα σειράδες, τα εθίματα μουν ’κι πρέπ’ 

                   να χαλάνουμ’ ατα. Ασσού ’κ’ έχουμε νύφεν, το τραπέζ’ θα 

                   στρών’ ατο  το τρανόν το κορίτζ’ν εμουν. Η Σοφίτσα, 

                   το πρωτικάρ’ν εμουν. Εσείν θα βοηθάτεν.

                                       Απαλή μουσική. Παραλλαγή τα κάλαντα.

          (Η Ανάστα, η Ελένη και η Κίτσα πάνε μέσα και φέρνουν πιάτα και μαχαιροπήρουνα. 

                           Τα δίνουν στη  Σοφία κι αυτή τα τακτοποιεί πάνω στο τραπέζι.)

Ανάστα :     Αχά και η βασιλόπιττα. 

                     (Δίνει τη βασιλόπιττα στη Σοφία, η οποία την αφήνει πάνω στο τραπέζι. 

                      Τις δίνουν και οι άλλες αυτά που έφεραν και τα τακτοποιεί πάνω στο τραπέζι.)

Οικοκύρτς : (Παίρνει ένα καλαθάκι που είναι πάνω στο τραπέζι και έχει μέσα καρύδια 

                           και φουντούκια και τα σκορπά στο πάτωμα, αλλά ρίχνει μερικά 

                             και προς το κοινό και λέει):

         Κάλαντα καλός καιρός, τα πάντα και του χρόνου. Εξέβαμε 

          ασ’ σην κακοκαιρίαν κ’ εσέβαμε ’ς σην καλοκαιρίαν. 

         Κάλαντα καλός καιρός, τα πάντα και του χρόνου.

 Ανάστα :     Άμον το ρούζ’νε αούτα τα καλά, αέτσ’  να ρούζ’νε 

                    απέσ’ ’ς σ’ οσπίτ’ν εμουν τα ευλοΐας και τα καλοσύνας.  

                        Απαλή μουσική μέχρι να τελειώσει και το κόψιμο της πίττας.

                                                 Παραλλαγή τα κάλαντα.

Οικοκύρτς :(Παίρνει ένα ποτηράκι, το γεμίζει ρακί και χύνοντας λίγες σταγόνες 

                       σε σχήμα σταυρού στις τέσσερις γωνίες του τραπεζιού κάνει την εξής ευχή):     

                Εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. 

    (Αφού τελειώσει και έρθει στη μέση του τραπεζιού, σηκώνει το ποτήρι ψιλά και λέει):   

               ’Σ σην υίαν εμουν… (πίνει το υπόλοιπο και συνεχίζει τις ευχές): 

               Ο Θεγός να πολυχρονίζ’ και να κρατεί μας… Καν’νάν κακόν 

               να μην ελέπουμε… Ο Θεγός όλον τον κόσμον να ελεά κ’ εμάς πα 

               να μη ανασπάλλ’. Ατώρα ας κόφτουμε τη βασιλόπιταν.  

                           (Μετά παίρνει το μαχαίρι να κόψει τη βασιλόπιτα. 

                             Κόβει πρώτα σταυρωτά την πίτα και μετά κόβει τα κομμάτια.)

                Το πρώτον τη Χριστού. (Το παίρνει η νοικοκυρά και το τυλίγει σε μια

                                                      χαρτοπετσέτα για να το βάλει μετά στο εικονοστάσιο.) 

                Το δεύτερον τ’ οσπιτί. (Το παίρνει η νοικοκυρά και το τυλίγει σε μια 
                                                           χαρτοπετσέτα και το αφήνει σε μια άκρη.)

              Το τρίτον για τα γεννήματα (Το παίρνει η νοικοκυρά και το τυλίγει σε μια 
                                                                 χαρτοπετσέτα και το αφήνει σε μια άκρη.) 

               Ατό έν’ τη καλομάνας. (Το δίνει στην Ανάστα κι αυτή στην Καλομάνα.)

               Ατό έν’ τ’ εμόν. (Το αφήνει δίπλα του.)    

                Ατό τ’ οικοδέσποινας. (Το δίνει στην Ανάστα.) 

               Ατό έν’ τη Νικόλα. Το δίνει στην Ανάστα κι αυτή στο Νικόλα. 

               Ατό έν’ τη τρανέσσας τη θεγατέρας-ι-μ’ τη Σοφίας. 

                           (Το δίνει στην Ανάστα κι αυτή στη Σοφία.) 

               Ατό έν’ τ’ άλλεσσας τη θεγατέρας-ι-μ’ τη Κίτσας. 

                           (Το δίνει στην Ανάστα κι αυτή στην Κίτσα.) 

               Ατό έν’ τ’ υιού μ’. (Το δίνει στην Ανάστα κι αυτή στο αγόρι.) 

               Και το υστερνόν, για το στερνοπούλλ’ν εμουν 

          (Το δίνει στην Ανάστα κι αυτή στο κορίτσι. Μόλις παίρνουν τα κομμάτια τους 

       όλοι τα σπάζουν για να βρουν το νόμισμα. Τα παιδιά τα έχουν σπάσειμόλις τα πήραν.)

Σοφία : (Βρήκε το νόμισμα. Το σηκώνει ψηλά και φωνάζει χαρούμενα):  

                     ’Σ σ’ εμέν ερούξεν, ’Σ σ’ εμέν ερούξεν.

Νικόλας :     Λάχ’ κι ατό τη χρονίαν να εβγαίν’ και τ’ εσόν το τυχερόν ρίζα μ’.

Ανάστα :      Ασ’ σο στόμα σ’ και ’ς ση Θεγού τ’ ωτίν.

Καλομάνα : Αμήν. (Κάνει το σταυρό της.)

Αγόρι :         Σ’ εμέν οπέρτς ερούξεν.

Κορίτσι :      Σ’ εμέν πότε θα ρούζ’ν μάνα;

Ανάστα :      Σ’ εσέν θα ρούζ’, τ’ άλλ’ τη χρονίαν ρίζα μ’.

Οικοκύρτς : Ατώρα έν’ η σειρά τ’ αδελφής-ι-σ’, ρίζα μ’. Πολύχρονος 

                     να είσαι κορίτζι μ’ και καλόν τυχερόν να έεις. 

                                  (Τον αγκαλιάζει και τον φιλά.)

Ανάστα :     (Την αγκαλιάζει και τη φιλά.) Ατό η χρονία τ’ εσόν έν’ ρίζα μ’. 

                    Την ευχήν τη Θεγού να έεις.

Μουσική χαρούμενη

                  Αγκαλιάζονται όλοι και φιλιούνται και εύχονται : χρόνια πολλά, καλόν χρονίαν, 

                την ευχήν τη Χριστού να έεις, ο Θεγός ασ’ σην εγάπ’ να μη εβγάλλτσε κ.λπ.

Μουσική μακρόσυρτη, που συνεχίζεται μέχρι το τέλος.

Όταν χαιρετούν γίνεται πιο έντονη.

Οικοκύρτς : (Έρχεται στο μπροστινό μέρος της σκηνής και απευθύνεται προς το κοινό.)

                      Καλόν χρονίαν να έχετεν.

Ανάστα :      (Έρχεται δίπλα στο νοικοκύρη. Έρχονται και όλοι οι άλλοι, δεξιά 

                                      και αριστερά τους σχηματίζοντας ευθεία γραμμή.)

Καλόν χρονίαν και σον Σύλλογον εμουν, τοι ΑΡΓΟΝΑΥΤΕΣ - ΚΟΜΝΗΝΟΥΣ.

Οικοκύρτς : (Προς το κοινό.) Και αν ερέχτετεν εμάς…

Όλοι μαζί : Του χρόνου ξαν ελάτεν. Καλόν χρονίαν. 

                             Χαιρετούν ενώ η λύρα ακούγεται πιο έντονα και αποχωρούν.                     

Τέλος

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΔΩ... " ΝΕΟΧΡΟΝΙΑΣ ΕΘΙΜΑΤΑ "

ΚΑΘΑΡΑ ΔΕΥΤΕΡΑ-Ο "ΚΟΥΚΑΡΑΣ"

ΠΗΓΗ:lelevose

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΔΩ... " ΚΑΘΑΡΑ ΔΕΥΤΕΡΑ-Ο "ΚΟΥΚΑΡΑΣ" "

Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ-ΤΟ ΠΑΤΕΡ ΗΜΩΝ ΣΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΑ

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΔΩ... " Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ-ΤΟ ΠΑΤΕΡ ΗΜΩΝ ΣΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΑ "

Έθιμα που επιμένουν...

Σε αρμονική συνέχεια του παρελθόντος, το σήμερα κρατάει ολοζώντανα αγαπημένα έθιμα που περνούν από γενιά σε γενιά. Αν βρίσκεστε εκείνες τις ημέρες στο Νομό Κοζάνης, ακούστε την καρδιά του να χτυπάει!

– Το παραδοσιακό καρναβάλι τη 2η ημέρα του νέου έτους στην Εράτυρα.
– Οι "Φανοί" και η παρέλαση του καρνάβαλου, την αποκριά στην Κοζάνη και στα Σέρβια.
– Το πέταγμα "αερόστατου" την Καθαρή Δευτέρα στον Πεντάλοφο.
– Ο διαγωνισμός χαρταετού την Καθαρή Δευτέρα στην Υψηλή Γέφυρα Σερβίων, με την παραδοσιακή φασολάδα, τα τουρσιά, τις ελιές, τις λαγάνες και το ολοήμερο γλέντι.
– Οι "Λαζαρίνες" την παραμονή και την ημέρα του Λαζάρου στην κεντρική πλατεία των χωριών του Τσαρτσιαμπά και ειδικά στην Αιανή.
– Ο "Χορός της Ρόκας" την τρίτη ημέρα του Πάσχα στη Γαλατινή.
– Η πρωτομαγιά σε εξοχικές τοποθεσίες όλων των χωριών.
– Οι "Καβαλάρηδες της Σιάτιστας", που αφού διανυκτερεύσουν την παραμονή του δεκαπενταύγουστου στο μοναστήρι της Παναγίας Μικροκάστρου, έρχονται την ημέρα της Παναγίας στη Σιάτιστα με στολισμένα άλογα και χορεύουν όλη την ημέρα με γνωστούς και φίλους στις πλατείες.
– Οι "Κλαδαριές" (μεγάλες φωτιές σε κάθε γειτονιά) την παραμονή των καλάντων, στις 23 Δεκεμβρίου και τα "Μπουμπουσιάρια" (γιορτή των μεταμφιεσμένων) την ημέρα των Θεοφανίων στη Σιάτιστα.
– Τα κάλαντα την παραμονή των Χριστουγέννων σε όλα τα χωριά.
– Οι "Μαμώεροι" ή "Μομώγεροι" είναι ένα έθιμο βγαλμένο μέσα από την ποντιακή παράδοση και διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια του δωδεκαημέρου, δηλαδή από τη δεύτερη ημέρα των Χριστουγέννων έως τα Φώτα, στα Κομνηνά του Δήμου Βερμίου. Το έθιμο των "Μαμώερων" ή "Μομώγερων" προέρχεται από την περίοδο της τουρκοκρατίας όταν μεταμφιεσμένοι αντάρτες κατέβαιναν στα χωριά με σκοπό τη συλλογή και διάχυση πληροφοριών. Η κορύφωση ήταν ο τελετουργικός χορός των Μομώγερων, η αλληγορία του οποίου ανύψωνε το ηθικό των συμπατριωτών τους αλλά και τους προετοίμαζε για τον ξεσηκωμό χωρίς να το αντιλαμβάνονται οι Τούρκοι, που επίσης συμμετείχαν στα δρώμενα χωρίς να καταλαβαίνουν τι γινόταν.
– Τα "Παρχάρια" (ποντιακό γλέντι με παραδοσιακά εδέσματα, κρασί και χορό), στο Δημοτικό Διαμέρισμα Κομνηνών του Δήμου Βερμίου την τελευταία Κυριακή του Ιουλίου και στον Δγιο Δημήτριο, στο Δημοτικό Διαμέρισμα Ελλησπόντου του Αγίου Πνεύματος. Οι ρίζες του εθίμου "Παρχάρια" χάνονται μέσα στη μακρόχρονη ποντιακή παράδοση. Είναι ο εορτασμός που γίνεται για την υποδοχή των βοσκών από τα ορεινά βοσκοτόπια όπου έμεναν κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Η υποδοχή αυτή γίνεται από τις συζύγους
ΠΗΓΗ: pontos.gr

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΔΩ... " Έθιμα που επιμένουν... "

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ

Τις μέρες που πλησιάζουν, τα Χριστούγεννα, σκεφτόμαστε τα παλιά χρόνια και ρωτάμε τους γερούς για τα ήθη και τα έθιμα που είχαν τότε.

Κάθε σπίτι είχε και ένα γουρούνι. Την παραμονή των Χριστουγέννων το έσφαζαν και με το κρέας του έφτιαχναν "γαβουρμά" και "τσιλγάνια", όπως τα λένε στα ποντιακά. Το λίπος του γουρουνιού το λιώνανε και το χρησιμοποιούσανε στις πίτες και τα φαγητά. Φτιάχνανε ακόμα τσουρέκια στο φούρνο, που έμοιαζαν με πίτες. Τα παιδιά έψελναν τα ποντιακά κάλαντα και τους έδιναν, αντί για λεφτά, ξηρούς καρπούς, ξερά σύκα και κερατούτσες που έμοιαζαν με φασόλια αλλά ήταν γλυκές.

Την πρώτη μέρα των Χριστουγέννων, μετά την εκκλησία, τρώγανε όλοι μαζί στο τραπέζι πατσά. Ένα άλλο έθιμο ήταν η προσφορά δώρων στα παιδία από το νονό τους και, πολλές φορές, ο βαφτισιμιός πρόσφερε δώρα στο νονό του και αυτό λεγόταν "καλαντίασμαν".

Σε άλλα μέρη οι Πόντιοι, παραμονές Χριστουγέννων, μαζεύονταν στην πλατεία και αποφάσιζαν για το γιορτινό τραπέζι. Ο καθένας αποφάσιζε τι ζώο θα σφάξει. Άλλος ένα γουρούνι άλλος μοσχάρι, άλλος κουνέλι κ.ά. Οι γυναίκες αποφάσιζαν να πάνε στην αγορά και να ψωνίσουν διάφορα λαχανικά και φρούτα.

Σαν έφταναν τα Χριστούγεννα όλοι οι χωριανοί ετοίμαζαν τα τραπέζια τους κάτω στην πλατεία. Οι γυναίκες τακτοποιούσαν τα ωραία ψητά και όλοι έτρωγαν και έπιναν διασκεδάζοντας χαρούμενα και ξεχνώντας κάθε λύπη και στεναχώρια.

Το βράδυ της Πρωτοχρονιάς διάλεγαν ένα μεγάλο κούτσουρο για να καίγεται στο τζάκι. Πίστευαν ότι η φωτιά διώχνει τα δαιμόνια που έρχονταν από την καπνοδόχο. Το κούτσουρο αυτό το λέγανε "καλαντοκάρ". Το ίδιο βράδυ ο αρχηγός της οικογένειας έκοβε τη βασιλόπιτα, που το φλουρί της ήταν μια δεκάρα. Έπειτα ο ίδιος ανακάτευε φουντούκια με νομίσματα και τα πετούσε ψηλά τρεις φορές λέγοντας ευχές για τη νέα χρονιά. Ξημέρωμα Πρωτοχρονιάς πηγαίνανε οι χωριανοί στη βρύση του χωριού. Αφήνανε εκεί τσουρέκια, γλυκίσματα, φρούτα και έπαιρναν νερό (το θεωρούσαν αγιασμένο) για να ραντίσουν το σπίτι. Μετά έσπαζαν στην πόρτα του σπιτιού ένα ρόδι για το γούρι.

Σε άλλα μέρη κάθε οικογένεια έπαιρνε από ένα κυδώνι και το έκοβε σε τόσα κομμάτια όσα άτομα ήταν στην οικογένεια. Μετά έβαζαν μια δραχμή μέσα σ' ένα κομμάτι, το ανακάτευαν μέσα σε μια πετσέτα και διάλεγε ο καθένας από ένα. Σε όποιον τύχαινε η δραχμή αυτός μετά έπρεπε να σηκωθεί τα χαράματα, να πάρει μια κανάτα και να πάει κάτω στην πλατεία να τη γεμίσει με νερό. Από αυτό το νερό θα έβαζε λίγο στα ζώα, θα κρατούσε λίγο να πλυθούν και λίγο για να πιουν.

Μετά χρόνια, οι συνήθειες άλλαξαν, όμως μαζί τους άλλαξαν και οι άνθρωποι. Εμείς πιστεύουμε ότι τότε υπήρχε περισσότερη αγάπη και αλληλοβοήθεια παρά σήμερα.

ΠΗΓΗ:Από εργασία του Κετετζίδη Νικόλαου και του Δημοτικού Σχολείου Ριζού Ν. Πέλλας http://dim-rizou.pel.sch.gr

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΔΩ... " ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ "

ΚΗΔΕΙΑ

Όταν πέθαινε κάποιος χωριανός, στα παλιά χρόνια, χτυπούσε η καμπάνα και όλοι σταματούσαν τις δουλειές τους.

Στο σπίτι έλουζαν τον - την νεκρό - ή, τον - την έντυναν με τα καλύτερά του - της ρούχα, τον - την έβαζαν πάνω σε μια πόρτα που έβγαζαν από κάποιο δωμάτιο του σπιτιού και τον - την σκέπαζαν μ' ένα σεντόνι μέχρι τη μέση στην διάρκεια της ημέρας και ολόκληρη στη διάρκεια της νύχτας. Δίπλα του - της έβαζαν ένα πιάτο κόλλυβα μ' ένα αναμμένο κερί.

Αφού ταχτοποιούσαν τον - την νεκρό - ή, ειδοποιούσαν τις μοιρολογίστρες οι οποίες ήταν γυναίκες μεγάλες σε ηλικία που δουλειά τους ήταν να μοιρολογούν τους νεκρούς. Σιγά σιγά μαζευόταν και ο κόσμος. Οι συγγενείς μαζί με τις μοιρολογίστρες θυμιάτιζαν και μοιρολογούσαν τον - την νεκρό - ή. Αν πέθαινε η μάνα, οι κόρες της μοιρολογούσαν κι έλεγαν:

"Μανίτσα μ', μανίτσα μ', μανίτσα μ',
μερ εφέκες μας και πας, μανίτσα μ',
μικράν, ορφανάν εφέκες μας μανίτσα μ',
εμνοστέσα μανίτσα μ' όόόόόι.
Μάναν νέαν εσύ έσνε,
και μικρά είμεσε,
μερ εφέκες μας και πας, μανίτσα μ',
τον πατέρα μ' κι ελογαρίασες,
μανίτσα μ' όόόόόι".

Στο μεταξύ οι χωριανοί έφτιαχναν το φέρετρο και το σταυρό και άνοιγαν τον τάφο. Το φέρετρο, από το σπίτι στην εκκλησία και από την εκκλησία στα νεκροταφεία, το κουβαλούσαν τέσσερις χωριανοί.

Μετά την κηδεία οι συγγενείς μοίραζαν λαβάσες και κόλλυβα. Έπειτα πήγαιναν όλοι στο σπίτι όπου τους πρόσφεραν καφέ και κονιάκ.

Ακολουθούσαν τα τριήμερα, τα εννιάμερα, τα σαράντα, τα εξάμηνα και ο χρόνος. Στα σαράντα, μετά το μνημόσυνο, έκαναν οι συγγενείς τραπέζι στους χωριανούς. Αν ήταν νηστεία, τα φαγητά ήταν νηστίσιμα. Αν δεν ήταν, έτρωγαν ψάρια ή κρέας. Στα υπόλοιπα μνημόσυνα υπήρχε μόνο κέρασμα.
 ΠΗΓΗ:Από εργασία του Κετετζίδη Νικόλαου και του Δημοτικού Σχολείου Ριζού Ν. Πέλλας http://dim-rizou.pel.sch.gr

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΔΩ... " ΚΗΔΕΙΑ "

ΤΑ ΒΑΦΤΙΣΙΑ

Όταν το μωρό γινόταν σαράντα ημερών, ο πατέρας πήγαινε στον κουμπάρο που τους στεφάνωσε και τον ρωτούσε αν ήθελε να βαφτίσει το μωρό. Ο κουμπάρος δικαιούταν να βαφτίσει το πρώτο τους μωρό.

Για να καλέσουν τον κουμπάρο έπαιρναν μία λαμπάδα και μία πετσέτα και στέλναν τα παιδιά της οικογένειας ή συγγενικά να του πουν την ημέρα που θα γινόταν η βάφτιση. Ο κουμπάρος ψώνιζε τα βαφτιστικά του μωρού και το δώρο που θα έκανε στην μητέρα του μωρού. Δώρο ψώνιζε και η μητέρα για τον κουμπάρο.

Ένας ή δύο συγγενείς ή φίλοι πήγαιναν μ' ένα καλάθι γαρίφαλα και καλούσαν τον κόσμο δίνοντάς τους από ένα.

Ο κουμπάρος έφερνε στην εκκλησία δύο κουβάδες με ζεστό νερό για την κολυμπήθρα. Το μωρό το έφερνε στην εκκλησία κάποιος συγγενής και εκεί το έπαιρνε ο κουμπάρος αφού του έδινε λεφτά. Η μητέρα δεν πήγαινε στην εκκλησία, αλλά καθόταν στο σπίτι.

Την ώρα της βάφτισης ρίχνανε λεφτά μέσα στην κολυμπήθρα, τα οποία τα έπαιρνε πίσω αυτός που τα έριχνε.

Ο κουμπάρος έλεγε το όνομα, το οποίο δεν το ήξερε κανένας άλλος (μέχρι τότε το μωρό το φώναζαν μπέμπη-μπέμπα) και τα παιδιά έτρεχαν να πουν το όνομα στη μητέρα του μωρού. Όποιο παιδί έφτανε πρώτο του έδινε περισσότερα λεφτά απ' τα άλλα. Όταν τελείωνε η βάφτιση, σηκώνανε τον κουμπάρο ψηλά και φώναζαν "Άξιος".

Μετά δύο κορίτσια έπαιρναν το νερό της κολυμπήθρας και το έχυναν σε κάποιο καθαρό μέρος και ο κουμπάρος τα έδινε λεφτά. Αντί για μπομπονιέρες μοίραζαν στον κόσμο καραμέλες, λεφτά και μικρά σταυρουδάκια

Ο κουμπάρος πήγαινε στο σπίτι της μητέρας του μωρού και εκεί η μητέρα γονάτιζε τρεις φορές, του φιλούσε το χέρι και έπαιρνε το μωρό. Τότε ο κουμπάρος της έλεγε: "Σου παραδίνω το βαφτιστικό μου να το προσέξεις σαν τα μάτια κι απ' τη φωτιά κι από όλα τα κακά".

Ακολουθούσε το γλέντι.

Όταν ο κουμπάρος έφευγε απ' το σπίτι πήγαινε πάνω απ' τη κούνια του μωρού, το φιλούσε και του έριχνε λεφτά. Το ίδιο έκαναν και άλλοι συγγενείς.

Έτσι τέλειωνε η βάφτιση.                                                                                 ΠΗΓΗ:Από εργασία του Κετετζίδη Νικόλαου και του Δημοτικού Σχολείου Ριζού Ν. Πέλλας http://dim-rizou.pel.sch.gr

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΔΩ... " ΤΑ ΒΑΦΤΙΣΙΑ "