ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΥ
Του Κυριάκου Σαχανίδη
Αφορμή της συγγραφής του άρθρου αυτού αποτελεί ο τρόπος γραφής της λέξης ψυχή. Τη λέξη αυτή και τα υποκοριστικά της τα βλέπουμε να γράφονται τελείως διαφορετικά από τους γράφοντες στην Ποντιακή Διάλεκτο, όπως : α) -ψυ, β) -ψη, γ) -ψυ’όπον, δ) -ψύ’κα, ε) -ψ’ήκα, στ) -ψ’χή, ζ) -ψ’χόπον, η) -ψ’χήκα, θ) -ψ’χία, ι) -ψήα.
Ας σημειώσουμε τώρα τι συνέβει σε κάθε μία από τις παραπάνω περιπτώσεις :
-Στην πρώτη περίπτωση –ψυ [ ψυ(χή)] αποβάλλεται ολόκληρη η δεύτερη συλλαβή (χή) και μετατρέπεται σε δασύ το -ψ.
-Στη δεύτερη περίπτωση –ψη [ψ(υχ)ή] αποβάλλεται το –υ της πρώτης συλλαβής, το –χ της δεύτερης συλλαβής και μετατρέπεται σε δασύ το -ψ.
-Στην τρίτη περίπτωση -ψυ’όπον [ψυ’(χ)όπον] αποβάλλεται το –χ της δεύτερης συλλαβής και μετατρέπεται σε δασύ το -ψ.
-Στην τέταρτη περίπτωση -ψύ’κα [ψυ’(χή)κα] αποβάλλεται ολόκληρη η δεύτερη συλλαβή (χή) και μετατρέπεται σε δασύ το -ψ.
-Στην Πέμπτη περίπτωση -ψ’ήκα [ψ’(υχ)ήκα] αποβάλλεται το –υ της πρώτης συλλαβής, το –χ της δεύτερης συλλαβής και μετατρέπεται σε δασύ το -ψ.
-Στις τρεις τελευταίες περιπτώσεις -ψ’χή [ψ’(υ)χή], -ψ’χόπον [ψ’(υ)χόπον], -ψ’χήκα [ψ’(υ)χήκα], ψ’χία [ψ’(υ)χία], σε όλες τις περιπτώσεις αποβάλλεται το –υ της πρώτης συλλαβής και μετατρέπεται σε δασύ το -χ.
-Στην τελευταία περίπτωση –ψήα [ ψ(υχ)ήα] αποβάλλεται το –υ της πρώτης συλλαβής, το -χ της δεύτερης συλλαβής και μετατρέπεται σε δασύ το -ψ.Ας ανατρέξουμε τώρα στα δύο βιβλία Γραμματικής της Ποντιακής Διαλέκτου. Είναι δε αυτά : του Άνθιμου Παπαδόπουλου με τίτλο : Ιστορική Γραμματική της Ποντικής Διαλέκτου, που εκδόθηκε το έτος 1955 από την Επιτροπή Ποντιακών Μελετών και του Δημοσθένη Οικονομίδη, με τίτλο : Γραμματική της Ελληνικής Διαλέκτου του Πόντου, που εκδόθηκε το έτος 1958, από την Ακαδημία Αθηνών, για την επέτειο συμπλήρωσης είκοσι ετών από το θάνατο του συγγραφέα. Ιδιαίτερα το δεύτερο βιβλίο, που είναι πολύ πιο αναλυτικό και πιο πλήρες, είναι ένας πραγματικός θησαυρός γνώσεων και αναφέρεται σε όλα τα μήκη και πλάτη της Ποντιακής Διαλέκτου. Όμως, είναι δυσκολοδιάβαστο ακόμη και σ’ αυτούς που είναι εξοικειωμένοι με θέματα γραμματικής. Αυτό δε συμβαίνει για δύο λόγους. Πρώτον γιατί γράφτηκε πριν το έτος 1938 (έτος θανάτου του συγγραφέα). Δεύτερον γιατί αποτελεί την πρώτη γραφή, δεν πρόλαβε ο συγγραφέας να διορθώσει ούτε τα πρώτα του χειρόγραφα. Ας ανατρέξουμε λοιπόν σ’ αυτά τα βιβλία και να αναζητήσουμε κανόνες γραφής, που να δικαιολογούν ή μη τους διαφορετικούς τρόπους γραφής της λέξης ψυχή.
1. Στο βιβλίο του Δ. Οικονομίδη σελ. 94-97 και στο βιβλίο του Α. Παπαδόπουλου σελ. 28-29, αναφέρεται ότι :
Τα συριστικά -ξ, -σ, -ψ και το ουρανικό -χ, μεταβάλλονται πολλές φορές σε δασέα : -ξ, -σ, -ψ, -χ. Συγκεκριμένα :
Το –ψ μεταβάλλεται σε –ψ στις παρακάτω περιπτώσεις:
-Πριν από το -α. Π.χ. : ανέψα (ανέψια).
-Πριν από το –ο. Π.χ. ανεψός (ανεψιός).
-Στον αόριστο ενεργητικής φωνής του άφτω : έψα, έψες, έψα.
-Στο β΄ και γ΄ πρόσωπο του ενικού αριθμού του ενεστώτα οριστικής του : ψέσκουμαι = ψέσκεσαι, ψέσκεται.
-Στις λέξεις γρύψος (γρυψ) και ψουνίζω (ψωνίζω).
Το –χ μεταβάλλονται σε δασύ –χ στις παρακάτω περιπτώσεις :
-Πριν από το -ε και -αι. Π.χ. : χέρος, αχαιρών’.
-Πριν από τα -ι, -η, -υ, -ει, -οι. Π.χ. : Χίλ’(α), ευχή, αχύρ’(ιν), χείλος, λάχ’(οι).
-Πριν από το -α ή -α. Π.χ. : βραχάλ’(ιν), νυχάζω.-
Πριν από το -ο και -ω. Π.χ. : χόν’(ιν), ανατριχώ.Σύμφωνα με τους κανόνες αυτούς, σε καμία από τις παραπάνω γραφές της λέξης ψυχή και τα υποκοριστικά της δεν είναι δυνατόν το -ψ, να μεταβληθεί σε δασύ -ψ, όντας πριν από -υ και -η . Άρα είναι λάθος οι περιπτώσεις α, β, γ, δ, ε, θ και ι ( -ψυ, -ψη, -ψυ’όπον, -ψύκα, -ψήκα, ψήα).O Ανθ. Παπαδόπουλος, στο λεξικό του τόμος Β΄σελ. 551, σε αντίθεση με ότι γράφει ο ίδιος στο βιβλίο του Ιστορική Γραμματική της Ποντικής Διαλέκτου σελ. 28, γράφει : ψη και ψήα!!! Το –η δίπλα στο γράμμα –ψ, πως μπορεί να αιτιολογηθεί;Είναι όμως ορθή η μετατροπή του –χ σε δασύ –χ, πριν από το -η, -ο και -ι, στις περιπτώσεις στ, ζ, η και ι (-ψ’χή, -ψ’χόπον, -ψ’χήκα, -ψ’χία).
2. Στη σελ. 143 του βιβλίου του Δ. Οικονομίδη αναφέρεται ο εξής κανόνας : «Ουσιαστικά τινά της α’ κλίσης οξύτονα σε –α και ιδίως αφηρημένα έχουν πληθυντικό σε -ία, και -άντας, -άς, -ας, -ίας». Π.χ. ευχή - ευχία - ευχάντας, ψ’χή -ψ’χία - ψυχάς - ψυχάντας κ.λπ.Σύμφωνα με τον κανόνα αυτό, η ορθή γραφή της λέξης ψυχή στον πληθυντικό αριθμό είναι : ψ’χία και όχι ψήα.3. Στη σελ. 195 του βιβλίου του Δ. Οικονομίδη στη σχετική παράγραφο για το σχηματισμό των υποκοριστικών, μεταξύ άλλων παραδειγμάτων αναφέρεται και το -ψ’χόπον. Το ίδιο παράδειγμα αναφέρεται και στη σελίδα 372, του ίδιου βιβλίου. 4. Στο βιβλίο του Δ. Οικονομίδη στις σελίδες 136-138, όπου γίνεται αναφορά για την κολόβωση των λέξεων και ενώ αναφέρονται πάρα πολλά παραδείγματα αποβολής φωνηέντων και συμφώνων δεν γίνεται καμία σχετική μνεία όσον αφορά τη λέξη ψυχή. Αντίθετα πολλές φορές σε άλλες σελίδες του βιβλίου αυτού αναφέρονται παραδείγματα της λέξης ψυχή ως : -ψ’χή, -ψ’χία, -ψ’χόπον. Είναι πολύ σπάνιο να αποβάλλεται σύμφωνο ενδιάμεσα της λέξης μοναχό του. Αναφέρονται δε μόνον δύο περιπτώσεις αποβολής συμφώνων ενδιάμεσα των λέξεων : φα(γ)είν και πρό(β)αν, ενώ αναφέρονται πάρα πολλά παραδείγματα αποβολής άτονων φωνηέντων και αρκτικών ή τελικών συμφώνων. Από την παραπάνω ανάλυση προκύπτει ότι η ορθή γραφή της λέξης ψυχή και των υποκοριστικών της στην Ποντιακή Διάλεκτο είναι : -ψ’χή, -ψ’χία -ψ’χόπον, -ψ’χήκα.Κινδυνεύω να χαρακτηριστώ γραφικός, επαναλαμβάνοντας κάποια αυτονόητα πράγματα. Όμως εγώ, θα συνεχίσω να το κάνω, ελπίζοντας ότι κάποτε κάτι θα γίνει, ή τουλάχιστον να ακουστεί δημόσια η αντίθετη άποψη για να με πείσουν κι εμένα, αλλά κυρίως τα ποντιόπουλα που θέλουν να μάθουν όχι μόνον να μιλούν αλλά και να γράφουν σωστά την Ποντιακή Διάλεκτο. Πιστεύω ότι οι φιλόξενες στήλες του ΕΥΞΕΙΝΟΥ ΠΟΝΤΟΥ, είναι το κατάλληλο βήμα διατύπωσης διαφορετικών απόψεων, ώστε μέσα από τις αντιθέσεις και την έκφραση διαφορετικών θέσεων, να γίνουν οι καλύτερες συνθέσεις και να δοθούν απαντήσεις σε πολλά θέματα.Τα παραπάνω αναφερόμενα δύο βιβλία γραμματικής, θα πρέπει επιτέλους κάποτε να απλοποιηθούν και να εκδοθεί ένα βιβλίο σύγχρονο, που να μπορεί να το διαβάσει ο κάθε ενδιαφερόμενος και να βρει απάντηση στα σχετικά ερωτήματά του.Δυστυχώς όμως, όχι μόνον δεν έγινε καμιά προσπάθεια απλοποίησης της γραμματικής μας, αλλά διαπιστώνεται ότι αρκετοί από αυτούς που γράφουν στην Ποντιακή Διάλεκτο όχι μόνον δεν χρησιμοποιούν τα παραπάνω βιβλία γραμματικής, αλλά αγνοούν και την ύπαρξή τους. Άλλοι πάλι αναζητούν λύσεις στη Γραμματική της Νεοελληνικής γλώσσας. Υπάρχουν και άλλοι που λένε ότι δεν χρειάζεται να υπάρχει γραμματική της Ποντιακής Διαλέκτου, αφού όλοι μας διδαχθήκαμε γραμματική στο σχολείο. Ως αιτιολογία δε της άποψης αυτής αναφέρεται ότι η γλώσσα είναι μία η ελληνική. Πράγματι η γλώσσα είναι μία η ελληνική, αλλά έχει αρκετές διαλέκτους, οι οποίες διαφέρουν άλλες λιγότερο κι άλλες περισσότερο μεταξύ τους αλλά και από τη μία, τη μητρική γλώσσα, την αρχαία ελληνική, αλλά και τη νεοελληνική γλώσσα. Οι διαφοροποιήσεις δε αυτές ακολουθούν κάποιους κανόνες. Αυτοί δε οι κανόνες, όπως διδαχθήκαμε στο σχολείο, είναι οι κανόνες της γραμματικής και του συντακτικού.Οι γλώσσες και φυσικά οι διάλεκτοί τους, είναι ζωντανοί οργανισμοί. Διαμορφώνονται, εξελίσσονται, δέχονται επιρροές από άλλες γλώσσες, επηρεάζουν άλλες γλώσσες κ.λπ. Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Μ. Τριανταφυλλίδης «Οι ζωντανοί οργανισμοί δεν μένουν αναλλοίωτοι. Αλλάζουν. Ολοένα παίρνουν καινούργιες μορφές, χωρίς όμως να χάνουν την αρχική τους υπόσταση. Το ίδιο γίνεται και με τις γλώσσες. Μόνο οι νεκρές γλώσσες μένουν σαν τα απολιθώματα. Όλες οι άλλες αλλάζουν».
Μ’ εμάς τους Πόντιους και τη διάλεκτό μας συμβαίνει κάτι το παράδοξο. Ενώ όλοι θέλουμε να διατηρηθεί (να ζήσει) η διάλεκτός μας, είμαστε προσκολλημένοι στο τότε. Όποιος τολμήσει να κάνει ένα δειλό βήμα εμπρός, θεωρείται αιρετικός και «ρίπτεται στην πυρά». Πολλοί μάλιστα θεωρούν πιο γνήσια ποντιακά, αυτά που περιέχουν πολλές λέξεις αλλά και φράσεις ολόκληρες τούρκικες. Γράφουν δε τα διάφορα κείμενά τους λες και ζουν στον Πόντο του τότε. Γιατί όμως αγνοούν την καθάρια και αρχαιογεννή γλώσσα των δημοτικών μας τραγουδιών πριν την άλωση; Γιατί αγνοούν το γεγονός ότι χρησιμοποιούσαν πολλές τουρκικές λέξεις ή μιλούσαν μόνον τουρκικά οι πρόγονοί μας, ήταν αποτέλεσμα της απαγόρευσης ομιλίας, από τους υπόδουλους, άλλης γλώσσας εκτός από την τουρκική, με ποινή αποκεφαλισμού ή αποκοπής της γλώσσας; Γιατί αγνοούμε την γλωσσοκάθαρση που γίνεται σε όλον τον κόσμο μετά από μακροχρόνια υποδούλωση; Γιατί αγνοούν το γεγονός ότι ο Μουσταφά Κεμάλ μετά την εθνοκάθαρση έκανε και γλωσσοκάθαρση; Γιατί αγνοούν αυτό που γράφει ο Γ. Γαρδίκας στη Νεοελληνική Γραμματεία και διδάσκεται στα σχολεία μας : «Από δε της απελευθερώσεως, το έθνος, κατά τας υποδείξεις του σοφού Αδ. Κοραή, το μεν αποκαθαίρει την γλώσσαν εκ των ξενικών λέξεων, το δε πλουτίζει αυτήν εκ του θησαυρού της αρχαίας»…
Ακόμα και αυτά τα αριστουργήματα, τους αμύθητους θησαυρούς γνώσεων όσο αφορά την Ποντιακή Διάλεκτο, τα βιβλία γραμματικής των Δ. Οικονομίδη και Α. Παπαδόπουλου, που γράφτηκαν τις δεκαετίες του ’30 και ΄50 δεν τα απλοποιήσαμε και δεν τα προσαρμόσαμε στα σημερινά δεδομένα.
Με αυτά τα δεδομένα πως θέλουμε τα ποντιόπουλα να μάθουν τη διάλεκτο των προγόνων τους; Μήπως κάποτε πρέπει να αρχίσουμε να κάνουμε κάτι και προς αυτήν την κατεύθυνση;
ΠΗΓΗ: Από την ομάδα στο facebook
Ο Κυριάκος Σ. Σαχανίδης γεννήθηκε το 1949 στην Καλλίφυτο Δράμας. Σπούδασε οικονομικά και εργάζεται ως οικονομολόγος μελετητής στην Αθήνα. Γράφει ποιήματα από δεκαπέντε χρονών. Έχει γράψει στην ποντιακή διάλεκτο πολλά ποιήματα, δέκα τέσσερα θεατρικά έργα, σύγχρονη πολιτική σάτιρα, ομιλίες στην ποντιακή διάλεκτο, CDs με τραγούδια, κλπ. Διετέλεσε: (α). Γεν. γραμματέας του Συλλόγου Ποντίων "Αργοναύται-Κομνηνοί", (β). Αναπληρωτής γεν. γραμματέας της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδας, (γ). Μέλος της εκτελεστικής γραμματείας της Οργανωτικής Επιτροπής του 6ου Παγκόσμιου Συνεδρίου του Ποντιακού Ελληνισμού.
