ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

Η Βικιπαίδεια σα Ποντιακά

τα Ρωμαίικα τη Πόντονος

Ανοιχτόν εγκυκλοπαίδεια ντο γράφκεται και τρανείν ας ατείντς πη θέλνε.

Επίρρημανλέγουμε τ' άκλιτα τα λέξεις που προσδιορίζ'νε τα ρήματα. Ση γραμματικήν τη ποντιακού τη ρωμαίικου τη γλώσσας είναι σχεδόν όλεα ασ' αρχαίον τ' ελλενικόν την γλώσσαν. Τα επιρρήματα είναι

1. Τοπικά: αδά, αδακά, ακεί, ατού, ατουκά, ατουκαικά, αλλού, αλλουκαικά, ανθέν, καθέν, απανκαικά, αποκαθενκιάν, που, πουδέν, εμπροστά, εμπρί, οπίς, δεξά, ζεβριά, ολόερα, αντίκρυ, πέρα, σουμά, κοντά, μακρά, αφκά, αλαφκά, απάν, απές, εκεί, καταγής, χώρια, δίπλα.
2. Χρονικά: οσήμερον, αύριον, οψές, πουρνόν, βραδόν, σηναυγά, όλημερα, ολονύχτα, συνύχτα, συνπίρνα, οφέτος, οπέρτς, αροπέρτς, ατώρα, υστερνά, απυστερνά, επεκεί, κάποτε(ς), ώσπου, ατότες, πάντα, αποβραδύς.
3. Ποσοτικά: πολλά, ολίγον, εναξά,επεΐ, ξάι, ατόσον, απαναφκά.
4. Τροπικά: Αέτς, αέτς κι αέτς, κάπως, καθώς, ίσως, ίσα-ίσα, δηλαδή, τεά, εξίχωρα, μασχαρευτά, καλά, άσκεμα.

Ουσιαστικόν Τα ονομασίας που μεταχειρίζουμες για να φανερώνομε όντα (λ.χ. πρόατον), αντικείμενα (λ.χ. τραχτόρ), δουλίαν (λ.χ. σπείρσιμον) και ιδιότητα (λ.χ. μαχητικότητα) λέγοματα ονόματα ουσιαστικά.

Κύρια και κοινά

Τα ονόματα τα ουσιαστικά είναι δυο λοέν: κύρια και κοινά. Εκείνα τα ουσιαστικά που ανήκ'νε σ’έναν όντον για μόνον σ'έναν μέρος, ραχίν, λιμνίν, ποτάμ', λέχκουνταν κύρια ονόματα και γράφκουνταν με κεφαλαίον γράμμαν (λ.χ. το Κιλκίς, ο Καύκασος, η Μπαϊκάλη, ο Αξιός).
Εκείνα τα ονόματα τα ουσιαστικά που επορούν να ανήκ'νε σ’όλια τα όντα και τα αντικείμενα ινός είδους λέχκουνταν κοινά ουσιαστικά ονόματα και γράφκουνταν με μικρό γράμμαν (λ.χ. τ’άλογον, το ποτάμ', η πολιτεία, το λιμνίν).

Συγκεκριμένα και αφερεμένα

Τα ονόματα τα ουσιαστικά χωρίζομε ακόμαν σε συγκεκριμένα και αφερεμένα. Συγκεκριμένα λέγομε όλια εκείνα τα ουσιαστικά ονόματα που φανερώνε όντα και αντικείμενα πραματικά και ειν ατά που ελέπομε και 'σθανούμεσατα (λ.χ. ο μουχτερόν, το ξεραντέρ, το σταφύλ, το τσακέλ).
Αφερεμένα λέγομε τα ονόματα τα ουσιαστικά που νια ελέπομε, νια αισθανούμεσατα, παραμόνον φαντασκούμεσατα (λ.χ. η όραση, ο νους).

 Ντο καταληξία έχνε τα ουσιαστικά

 Καταληξία για τα αρσενικά

σε -ας	ο ψωμάς	ο δουλευτάς
σε -έας	ο γραφέας	ο οκνέας
σε -ης	ο κεμεντζετζής	ο καϊκτσής
σε -ες	ο εργάτες	ο Γιάννες
σε -ον	ο άνθρωπον	ο τόνον
σε -ς	ο καβαλάρτς	ο αράπς

Καταληξία για τα θελκά

σε -α	η γλώσσα	η σημασία
σε -η	η τιμή	η μηχανή
σε -ε	η Ελένε	η αράχνε
σε -ού	η αλεπού	η γλωσσού
σε -ω	η Δέσπω

Καταληξία για τα ουδέτερα

σε -αν	το γράμμαν	το τσακέλιζμαν
σε -ιμον	το σκάψιμον	το βρέξιμον
σε -ον	το δέντρον	το φυτόν
σε -ος	το πάθος	το πάχος
σε -ιν	το παιδίν	το λιμνίν

Έχομε και ουδέτερα ουσιαστικά χωρίς κατάληξην σο ονομαστικόν τη πτώσην. Έχασαν την κατάληξην –ιν γιατί επεκόπεν κεπέμναν χωρίς κατάληξην (λ.χ. το πεγάδ, το κουτάλ, το πιρόν).

Κλίση

Κλίση αρσενικών ουσιαστικών Ενικός αριθμός

Το ονομαστικόν η πτώση σον ενικόν αριθμόν σ' όλα τελειών' για σο -ς για σο -ν. Το γενικόν η πτώση τ' ενικού τ' αριθμού χαν' το -ς τ' ονομαστικού τη πτώσης. Εκεί όμως όπου τ' ονομαστικόν η πτώση εχ το -ν η γενική παιρ' το -ς. Το αιτιατικόν η πτώση σον ενικόν αριθμόν το γνωρίζμαναθε εν το –ν παντού. Το κλιτικόν η πτώση αποκόφτ το -ς χε εκεί που εν σο -ον σο ονομαστικόν την πτώσην την κατάληξην το -ν και το καταληχτικόν το άτριφτον αλλάζ το -ο σε -ε λ.χ. ο άνθρωπον, ε άνθρωπε.

Ονομαστική	ο δουλευτάς	ο αράπς	ο λυριτζής	ο φοιτητής	ο εργάτες	ο άνθρωπον	ο αριθμός	ο Λαζόπουλον
Γενική	τη δουλευτά	τ' αράπ	τη λυριτζή	τη φοιτητή	τ' εργάτε (-α)	τη άνθρωπονος	τ' αριθμού	τη Λαζόπουλονος
Αιτιατική	τον δουλευτάν	τον αράπ	τον λυριτζήν	τον φοιτητήν	τον εργάτεν	τον άνθρωπον	τον αριθμόν	τον Λαζόπουλον
Κλητική	δουλευτά	αράπ	λυριτζή	φοιτητή	εργάτε (-α)	άνθρωπε	αριθμέ	Λαζόπουλε

Κατά το δουλευτάς κλίσκουνταν και τα: ο καπνάς, ο ψαράς, ο προατάς, ο κυδωνάς, κτλ. Κατά το λυριτζής: ο τενεκετζής, ο καϊκτζής, ο ζουρνατζής, κτλ. Κατά το φοιτητής: ο μαθητής, ο φυτευτής, κτλ. Κατά το ο άνθρωπον: ο σύντροφον, ο υπάλληλον, ο δάσκαλον κτλ. Κατά τον Λαζόπουλον: ο Παρασκευόπουλον, ο Ξανθόπουλον κτλ. Κατά το αριθμός: Κερασινός, ζαντός, παλαλός κτλ.

Πληθυντικός αριθμός

Σον πληθυντικόν αριθμόν τα κατάληξια σ’ονομαστικόν την πτώσην είναι -ήδες, -άδες και -ντ. Σο γενικόν παντού εν η κατάληξη -ιον. Σο αιτιατικόν την πτώσην κάποτε τ’όνομαν εν αμόν ντο εν σο ονομαστικόν. Το άθρον μόνον αλλάζ σο αιτιατικόν την πτώσην και τα ονόματα που σο ονομαστικόν την πτώσην κ’έχνε το -ς το αιτιατικόν η πτώση παίρατο, λ.χ. οι δασκάλ, τοι δασκάλτς, οι παιδάντ, τοι παιδάντς κτλ. Το κλητικόν η πτώση εν χωρίς άρθρον όπως και τ’ονομαστικόν και μόνον όνταν βάλομε το άρθρον, χωρίεται λ.χ. ε λυριτζήδες, αρχινέστε το παίξιμον.

Ονομαστική	οι δουλευτάδες	οι αράπ	οι λυριτζήδες	οι φοιτητάδες	οι εργάτ	οι ανθρώπ	οι αριθμοί	οι Λαζοπουλάντ
Γενική	τη δουλευταδίων	τ' αραπίων	τη λυριτζήδων	τη φοιτηταδίων	τ' εργατίων	τη ανθρωπίων	τ' αριθμίων	τη Λαζοπουλαντίων
Αιτιατική	τοι δουλευτάδες	τοι αράπς	τοι λυριτζήδες	τοι φοιτητάδες	τ' εργάτς	τ' ανθρώπς	τ' αριθμούς	τοι Λαζοπουλάντ(α)ς
Κλητική	δουλευτάδες	αράπ	λυριτζήδες	φοιτητάδες	εργάτ	ανθρώπ	αρίθμ	Λαζοπουλάντ

Κλίση θελκών ουσιαστικών

 Ενικός αριθμός

Τα θελκά ουσιαστικά σο γενικόν τη πτώσην τ’ ενικού αριθμού όλεα παίρνε το -ς.

Ονομαστική	η μάνα	η χαρά	η γλώσσα	η αλεπού	η στρωμοθήκη	η κουτζή	η γνως	η λέξη	η Ελένε
Γενική	τη μάνας	τη χαράς	τη γλώσσας	τη αλεπούς	τη στρωμοθήκης	τη κουτζής	τη γνως	τη λέξης	τη Ελένες
Αιτιατική	την μάναν	την χαράν	την γλώσσαν	την αλεπούν	την στρωμοθήκην	την κουτζήν	την γνως	την λέξην	την Ελένεν
Κλητική	μάνα	χαρά	γλώσσα	αλεπού	στρωμοθήκη	κουτζή	γνως	λέξην	Ελένε

 Πληθυντικός αριθμός

Σον πληθυντικόν αριθμόν παρατηρούμε πως όλεα τα θελκά που 'κ παρέσταινε έμψυχα ουδετεροποιούνταν.

Ονομαστική	οι μανάδες	τα χαράντας	τα γλώσσας	τ' αλεπούδια	τα στρωμοθήκας	τα κουτζίδια/ οι κουτζἰδες	τα γνώσια	τα λέξεις
Γενική	τη μαναδίων	τη χαραντίων	τη γλωσσίων	τ' αλεπουδίων	τη στρωμοθηκίων	τη κουτζιδίων	τη γνωσίων	τη λεξίων
Αιτιατική	τοι μανάδες	τα χαράντας	τα γλώσσας	τ' αλεποὐδια	τα στρωμοθήκας	τα κουτζίδες	τα γνώσια	τα λέξεις
Κλητική	μανάδες	χαράντας	γλώσσας	αλεποὐδια	στρωμοθήκας	κουτζίδες	τα γνώσια	τα λέξεις

Κλίση ουδέτερων ουσιαστικών

Ενικός αριθμός

Ονομαστική	το χωρίον	το παιδίν	το γάλαν	το γράψιμον	το μέλ(ιν)
Γενική	τη χωρί(ου)	τη παιδί(ου)	τη γαλατί(ου)	τη γραψιματί(ου)	τη μελί(ου)
Αιτιατική	το χωρίον	το παιδίν	το γάλαν	το γράψιμον	το μέλ(ιν)
Κλητική	χωρίον	παιδίν	γάλαν	γράψιμον	μέλ

Πληθυντικός αριθμός

Ονομαστική	τα χωρία	τα παιδία	τα γάλατα	τα γράψιματα	τα μέλια
Γενική	τη χωρίων	τη παιδίων	τη γαλατίων	τη γραψιματίων	τη μελίων
Αιτιατική	τα χωρία	τα παιδία	τα γάλατα	τα γράψιματα	το μέλια
Κλητική	χωρία	παιδία	γάλατα	γράψιματα	μέλια

Βιβλιογραφίαν

• Αντονιάδου-Κεσίδου, Β. 2002: Μαθήματα Ποντιακής Διαλέκτου. Θεσσαλονίκη. ISBN 960-343-619-4
• Τοπχαράς, Κ. 1928, 1932: Ι Γραματικι Τι Ρομεικυ Τι Ποντεικυ Τι Γλοςας. Ρόστοβ-Ντον. ISBN 960-343-448-5

Ρήμαν

Ρήμαν λέγουμε τα λέξεις που φανερών'νε ντο εφτάει («γράφω»), για ντο παθάν («βρέχουμαι») το υποκείμενον.

Το ενεργητικόν και το παθητικόν η μορφήν

Τα ρήματα που τελειών'νε σο πρώτον τ' ενικόν πρόσωπον τ' ενεστώτα σε -ω είναι σο ενεργητικόν τη μορφήν και κοφτά λέγουματα «ενεργητικά». Άμαν σο νόημαν όλεα     ενεργητικά 'κ είναι, λ.χ. υπάρχω. Πολλά όμως ασ' ατά φανερών'νε πως το υποκείμενο ενεργεί, λ.χ. τρέχω, πλέκω.
Τα ρήματα που τελειών'νε σο πρώτον τ' ενικόν πρόσωπον τ' ενεστώτα σε -ωμαι ή σε -ουμαι είναι σο παθητικόν τη μορφήν και κοφτά λέγουματα «παθητικά». Λέγουμε κι ατά πα παθητικά επειδή και πολλά ασ' ατά φανερών'νε πως το υποκείμενον κατ' παθάν, λ.χ. τυρανίουμαι, βρέχουμαι κ.τ.λ. Έχουμε άμαν ρήματα παθητικά που 'κ φανερών'νε πάθεμαν αλλά ενέργειαν, λ.χ. εργάζομαι.

Οι χρόνοι

Η πράξη και το πάθεμαν τη ρηματί 'κ γίνταν πάντα σον ίδιον καιρόν. Για τ' ατό και σο ρήμαν διακρίνουμε διάφορα χρόνους, που κυρίως είναι τρία:

1. Το ατωριζνόν (γράφω)
2. Το μελλούμενον (θα γράφω)
3. Το περαζμένον (έγραψα)

Αρχαιότροπες καταλήξεις

• Το ανακατώνομαι έγνεν ανακατούμαι.
• Το απλώνομαι έγνεν απλούμαι.
  

  Βιβλιογραφία

• Τοπχαράς, Κ. 1928, 1932: Ι Γραματικι Τι Ρομεικυ Τι Ποντεικυ Τι Γλοςας. Ρόστοβ-Ντον. ISBN 960-343-448-5

  Σύνδεσμον

  Σύνδεσμον λέγουμε σην γραμματικήν τ' άκλιτα τα λέξεις που ενών'νε λέξην με την λέξην και φράσην με τη φράσην.
  

  Οι σύνδεσμοι είναι

• Συμπλεχτικά: και, νια, πα.
• Χωριστικά: για, γιαχότ, ή, είτε.
• Εναντιωματικά: άμαν, αν, και, αλλά, κιαν.
• Συμπερασματικά: αρ, ώστε, λοιπόν.
• Αιτιολογικά: γιατί, επειδή.
• Χρονικά: όνταν, πριχού, πρωτού, ωσπού, αφού, αμόν ντο, ώζνα, και. ΠΗΓΗ:http://pnt.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CE%BD